Góry świętokrzyskie

Góry Świętokrzyskie to jedne z najstarszych w Europie i najstarsze góry w Polsce

Położone są pomiędzy Wisłą, Pilicą i Nidą. Nazwę wzięły od relikwii Krzyża Świętego, które przechowywane są w klasztorze na Łysej Górze.

W ciągu milionów lat wiele procesów złożyło się na uformowanie Gór Świętokrzyskich. W prekambrze rozciągało się tu morze. Później były tu góry tzw. sandomirydy, a następnie kielcydy i waryscydy. W permie na terenie masywu panował gorący i suchy klimat sprzyjający wietrzeniu szczytów. Pod koniec tego okresu od zachodu wkroczyło morze, w którym powstały zlepieńce zygmuntowskie – nazwa wzięła się od tego, że wykorzystane były między innymi do budowy kolumny króla Zygmunta III w Warszawie. Morze po utracie połączenia z oceanem zaczęło odparowywać, w wyniku czego w ogromnych i płytkich zatokach odkładała się sól i gipsy.

W erze mezozoicznej Góry Świętokrzyskie ulegały intensywnemu niszczeniu, a zwietrzeliny zostały spłukane przez wodę. Osady powstałe w ten sposób otaczają góry obecnie.

W triasie ponownie nastąpił zalew morski, w czasie którego ukształtowały się grube warstwy czerwonych piaskowców. Ostatecznie morze ustąpiło na przełomie kredy i trzeciorzędu. Wraz z wynurzaniem się następowało ścinanie pofałdowanych warstw skalnych, a następnie skały odporne na wietrzenie warunkowały rozwój grzbietów i garbów, które łączą się w pasma. Wtedy też wypiętrzyły się Karpaty, a Góry Świętokrzyskie uzyskały kształt podobny do tego, jaki oglądamy dziś.

W plejstocenie Góry Świętokrzyskie objął lądolód zlodowacenia południowopolskiego. W czasie topnienia lądolodu powstała sieć dolin rzecznych. Kolejne 3 zlodowacenia nie objęły tych terenów, a sprowadziły tylko klimat peryglacjalny, w wyniku którego nastąpiło kruszenie skał. Efekty tych procesów możemy oglądać dziś w postaci gołoborzy.

Po ustąpieniu lodowca klimat ocieplił się i powstała warstwa gleby, dzięki czemu zbocza gór pokryła roślinność, między innymi limba, świerk, jodła i buk – czyli opiewana przez Stefana Żeromskiego Puszcza Świętokrzyska.
Góry Świętokrzyskie porośnięte są lasami jodłowymi (Puszcza Jodłowa) i bukowymi. Na ich terenie wytyczono Świętokrzyski Park Narodowy. Idee ochrony Łysogór wysuwane były już na początku XX w. Doprowadziły one do powołania w 1920 r. pierwszego rezerwatu ścisłego, w którym chroniono modrzew polski na Górze Chełmowej oraz w 1924 r. rezerwatów ścisłych – Łysica i Święty Krzyż. Ostatecznie Świętokrzyski Park Narodowy w sercu Gór Świętokrzyskich został oficjalnie zatwierdzony (jako drugi, po Białowieskim PN) 1 kwietnia 1950 r. Obecnie Park obejmuje swym zasięgiem część Pasma Łysogórskiego z najwyższymi wierzchołkami: Łysicą i Świętym Krzyżem, część Pasma Klonowskiego z górami: Psarką, Miejską i Bukową, część Pasma Pokrzywiańskiego z Chełmową Górą oraz część Doliny Wilkowskiej i Dębniańskiej. Aktualnie ogólna powierzchnia Parku wynosi 7626,45 ha. W ekosystemach Parku żyje ponad 850 gatunków roślin, w tym 35 gatunków drzew oraz ponad 2000 gatunków zwierząt, głównie owadów (ok. 1500), ale również ptaków (ok. 150), ssaków (45), gadów i płazów (20), czy ponad 600 gatunków motyli.

Świętokrzyski Park Narodowy to miejsce licznych wycieczek turystycznych.

Na terenie Parku oraz w jego bezpośrednim sąsiedztwie znajdują się liczne atrakcje turystyczne, np.: Klasztor na Świętym Krzyżu, Muzeum Przyrodnicze na Świętym Krzyżu, Muzeum Starożytnego Hutnictwa w Nowej Słupi, klasztor Benedyktynek w Świętej Katarzynie, czy ruiny zamku i kolegiata w Bodzentynie.